Маленькі нарыс з жыцця мосхов ("Белай Русі- Московіі" - мяркуючы па мапах)).
дадам, што ў гэтым дзёньніку згадваецца колькасць маскоўскага войсука - 80 000 + 12 000 казакоў, 70 000 ...
Нагадвае мне гэта дзяржава- нацыскую Германіі - сваесаблівае цемрашальства, дыктатура, тапары-плахі, фюрэр-божышча... мілітарызаваная па поўнай... агрэсіўная, экспансіўная ...
Маскевіч Самуіл. Дыярыуш
Аўтар: Маскевіч Самуіл,
Дадана: 24.01.2009,
Крыніца: Анталогія даўняй беларускай літаратуры. XI - першая палова XVIII ст. Мінск, 2005. С. 749-771.
Давялося мне бываць на маскоўскіх вечарынах у многіх важных баяр. Звычаі там такія. У адным пакоі сядзяць мужчыны, а ў другім асобным пакоі -- жанчыны. Тут іх частуюць мноствам стравы, падрыхтаванай накшталт поліўкі. А падаюць яе ў блюдах. з абодвух бакоў выбеленых і пастаўленых на патэльню для зручнейшага падагрэву на вуголлі. Ежу ставяць на стол не ўсю разам, а спачатку ядуць адно блюда, потым другое, трэцяе і так да апошняга. Між тым, прынесенае блюда трымаюць на руках. Ніякай музыкі для забаў на вечарніцах у іх няма і не бывае. Над нашымі танцамі яны смяюцца. Лічаць, што шаноўнаму чалавеку непрыстойна танцаваць, для гэтага ў іх ёсць фокуснікі, або блазны, як яны іх самі называюць, і тыя забаўляюць іх то рознымі рускімі скокамі, быццам канатныя танцоры, то надзвычай бессаромнымі прыпеўкамі, а яны, седзячы за сталом, з таго пацяшаюцца. Часам, пераймаючы нашыя звычаі, загадваюць граць на лірах. Інструмент гэты нагадвае скрыпку, толькі тут замест смыка выкарыстоўваюць прымацаванае пасярод ліры калёсіка. Адною рукою, круцячы калёсіка, кранаюць ім знізу струны, а другою націскаюць на клавішы, якіх на грыфе ліры бывае каля дзесяці. Кожны прыціснуты клавіш надае струне танчэйшы гук. Аднак граюць і прыпяваюць на адну толькі ноту. Потым з дальняга пакоя, дзе сядзяць жанчыны (будынкі ў іх зроблены ў адзін рад у тры, чатыры пакоі), уваходзіць некалькі добра апранутых жанок, якіх яны называюць дваранкамі. Гэта жонкі іх слуг. Яны становяцца на парозе ля дзвярэй, з якіх выйшлі, побач з сталом, дзе сядзяць госці, і пачынаюць забаўляць іх сваімі жартамі. Спачатку баюць розныя казкі з цудоўнымі прымаўкамі, а потым спяваюць песні. Але ўсё, пра што яны вядуць размову і аб чым спяваюць, для прыстойных вушэй цяжка слухаць, бо нічога іншага знайсці для размоў і для спеваў яны не жадаюць, акрамя самага распуснага, самага брыдкага і самага бессаромнага. Аднак гэта ім вельмі пасуе, і на здароўе: няхай застаюцца пры сваіх забавах, не ведаючы лепшых.
Пра нашыя танцы яны кажуць так: «Ну што за ахвота хадзіць па хаце, шукаць нічога не згубіўшы, прыкідвацца вар'ятам, а ў дадатак і быць яшчэ блазнам. Шаноўны чалавек павінен сядзець на сваім месцы і толькі забаўляцца крыўляннем блазна, а не самому быць блазнам для забавы іншых, бо гэта непрыстойна».
Такі склад думак, па маім меркаванні, паходзіць ад таго, што мужчыны не дапускаюць жанчын у свае гутаркі і не дазваляюць ім нават паказвацца на людзі, апрача адной царквы. Ды і тут кожны баярын, які служыць цару і ў якога ёсць у сталіцы свой дом, мусіць мець для жонкі царкву непадалёку ад свайго дома. А на ўрачыстыя святы яна едзе ў прастольную царкву, дзе адпускаюцца грахі. Туды яна выязджае ў карэце, закрытай з усіх бакоў, за выключэннем бакавых дзвярэй з вакенцамі з празрыстых, як шкло, слюдзяных каменьчыкаў або з бычынага пузыра. Праз гэтыя вакенцы яна можа бачыць кожнага, яе ж разглядзець ніхто не зможа, хіба толькі тады, калі яна садзіцца ў карэту або выходзіць з яе.
Самыя знатныя баярыні заўсёды едуць у карэтах, запрэжаных парамі коней звычайна белай масці (такую яны больш за ўсё любяць), а кожнага каня паасобку вядзе фурман за павадок. У коней, запрэжаных у аглоблі, на хамуце вісіць сорак сабалёў, а ў цугавага каня шляяз пастронкамі, а таксама аброць і павады часам бываюць зроблены з чырвонага аксаміту, а ў іншых коней ўсё гэта з рамня. Карэта суправаджаецца слугамі, колькасць якіх вызначаецца знатнасцю пана.
Пакоі для жанчын будуюцца ў задняй частцы двара. І хоць уваход да іх ёсць праз ганак з двара, ключ ад якога заўсёды трымае пры сабе гаспадар, увайсці ў жаночую палову дома можна толькі праз ягоны пакой. З мужчын туды нікога не пускаюць, нават і сваіх хатніх.
Двор за жаночымі пакоямі агароджаны высокім тынам так, што хіба толькі птушка пераляціць. праз яго. У гэтым агародчыку жанчыны робяць сваю прагулку.
Калі гаспадар рады госцю ў доме, тады ён дазваляе ўвайсці ў свой пакой жонцы і дзецям, якіх замест прывітання абавязкова трэба пацалаваць, іначай будзе няветліва. Па заведзеным іх верай звычаі ўсе баярскія жанчыны беляцца бяліламі, і паказвацца на людзі ненабеленай у іх лічыцца за смяротны грэх і ганебны сорам.
Жэняцца яны амаль што, як яўрэі. Іншы жаніх не бачыць сваёй нявесты аж да самага вяселля. Калі ж каму па асаблівай прыхільнасці захочуць паказаць нявесту, дык яна для гэтага спаткання ўваходзіць у пакой праз адны дзверы, а жаніх праз іншыя. Сустракаюцца пасярод пакоя, і пасля пацалунка з суджаным яна той жа час выходзіць, не кажучы ніводнага слова, як і ён ёй. Але, калі б ім было дазволена сядзець з паненкамі так, як у нас, я спадзяюся, што хлапец загарэўся б і падскокваў бы, а не толькі што затанцаваў (...).
Суды маскоўскія. У Маскве суддзяў столькі, колькі можа быць спраў. Адны, напрыклад, судзяць злодзеяў, другія разбойнікаў, трэція бандытаў, хоць іх злачынства адно і тое ж, толькі ў рознай ступені. Па справах жа, якія больш адрозніваюцца паміж сабою, няма чаго і казаць.
Усе гэтыя суддзі засядаюць у асобных судовых палацах, якія там называюцца разрадамі. Засядаюць кожны дзень з раніцы да таго часу, пакуль не б'юць у званы да абедні. Як толькі пачуюць звон, усе падымаюцца і паседжанне спыняецца. Самае вялікае крымінальнае злачынства караецца не смерцю, а бізуном, за выключэннем здрады цару -- у такім выпадку нават па адным падазрэнні абвінавачанага без суда і следства спускаюць пад лёд, не прымаючы ніякіх апраўданняў (...).
Навукамі ў Маскве таксама не займаюцца: іх няма і яны забаронены па загадзе цара, які баіцца, каб не зайшоўся хто мудрэйшы за яго, бо тады грамадства (а яно можа быць вялікай сілай) пагрэбуе асобай цара і абярэ царом таго чалавека, хто мудрэйшы за цара.
Згаданы Галавін, пра якога я ўжо пісаў раней, пераказваў мне, што яшчэ ў часы кіравання вядомага тырана [76] адзін з нашых купцоў, карыстаючыся правам гандляваць у Маскве, прывёз туды аднойчы стос календароў [77]. Калі даведаўся пра гэта цар, ён загадаў частку тых кніг прынесці да сябе. Маскоўцам яны падаліся мудрагелістымі, бо сам цар нічога ў іх не разумеў. А таму баючыся, каб народ не навучыўся такой хітрай прамудрасці, цар загадаў усе календары забраць у палац, купцу заплаціць, колькі патрабуе, а кніжкі спаліць Адзін з гэтых календароў бачыў я ў Галавіна. Ён казаў мне, што ягоны брат меў вялікую здольнасць да моў, але адкрыта не мог іх вывучаць. Для гэтага ён патаемка прымаў у сябе аднаго з немцаў, якія жылі ў Маскве. Знайшоў таксама і паляка, які разумеў лацінскую мову. Абодва яны пры ходзілі да яго патаемна ў рускім адзенні, надоўга зачыняліся ў пакоі і чыталі там лацінскія і польскія кнігі, якія ён паспеў прыдбаць і ўжо разумеў досыць добра. Я сам бачыў яго ўласнаручныя пераклады з лацінскай на польскую і мноства кніг лацінскіх і польскіх, якія дасталіся Галавіну пасля смерці брата. А што б было, калі б з такім розумам ды злучыць адукацыю?
У гутарках з маскоўцамі нашы, выхваляючыся сваімі вольнасцямі, раілі ім аб'яднацца з польскім народам і таксама прыдбаць свабоду. Але рускія на гэта наўпрост адказвалі: «Вам добра ваша воля, а нам наша няволя. У вас не вольнасць, а свавольства, якога не ведаем мы, бо ў вас моцны прыгнятае і рабуе слабога. Ён можа адабраць ад яго маёнтак і забіць. Шукаць жа па вашых законах справядлівасці доўга -- справа можа зацягнуцца на некалькі годоў. А з іншага і нічога не возмеш. У нас жа -- у процівагу таму -- самы знатны баярын не мае права пакрыўдзіць самага апошняга прасталюдзіна, бо па першай жа скарзе цар робіць суд і расправу. А калі ж сам цар са мною абыдзецца несправядліва, дык гэта ягонае царскае права, бо ён, як Бог, і карае, і даруе. Мне лягчэй перанесці крыўду ад цара, чым ад свайго брата, бо цар -- валадар усяго свету».
Яны сапраўды ўпэўнены ў тым, што няма ў свеце манарха, роўнага іх цару ці такога, які мог бы звалодаць з царом, а таму і называюць свайго цара «сонца праведнае, свяціла рускае». Сам цар жыве ў Крамлі, але кожны з іх, як толькі зойме трон, будуе сабе новы палац на ўласны густ, а ранейшыя палацы разбурае (...).
http://pawet.net/library/history/bel_hi ... D1%88.html