ПОЯВЛЕНИЕ ФАМИЛИЙ БЕЛАРУСОВ И ЛЕТУВИСОВ

[nedomanski]

У працяг маіх папярэдніх постаў.
Такім чынам, паколькі масавае ўзнікненне прозвішчаў у ВКЛ пачалося, хутчэй за ўсё, нават пазней за 17 ст. і прозвішчы ўтвараліся, што відавочна, на ўзор патранімічных найменняў, а патронімы на -іч характэрныя яшчэ старажытным рускім князям, славянскасць прозвішчаў на -іч, -овіч не выклікае сумненняў.

Гаворачы пра выкладзеныя Вадзімам Дзеружынскім спісы найменняў літвінаў і маючы на ўвазе, што ў іх пры імёнах даюцца менавіта патронімы, з вялікай доляй верагоднасці можна дапусціць, што патронімамі з'яўляюцца і найменні пры імёнах жамойтаў: Довгялойтис, Довкшайтис і г.д. (у некаторых выпадках пры ўласных імёнах літвінаў знаходзім не патронімы, а мянушкі: Ян Некипелый). Хаця, у прынцыпе, якая розніца, прозвішчы гэта ці патронімы, калі мы засяроджваемся ў першую чаргу на факце адметнасці як найменняў літвінаў, так і жамойтаў (а заадно і маскавітаў).

Як мне ўяўляецца, спосаб афармлення патроніма на -овіч для той ці іншай асобы можа разглядацца як паказчык, акрамя іншага, уцягнутасці гэтай асобы ў славяна(беларуска)моўнае асяроддзе, прыцягнення яе да пэўнай, звязанай з гэтым асяроддзем традыцыі. Разважаю так з улікам таго, што продкі літвінаў былі балтамоўнымі. І наадварот, форма на –ойтис – паказчык (характэрны для жамойтаў) захавання, прымацаванасці да сваёй спрадвечнай традыцыі, адзін з атрыбутаў якой – балцкая гаворка. (Праўда, невядомым застаецца адказ на пытанне: а ці былі ўвогуле калі-небудзь сярод балтаў-нежамойтаў да іх славянізацыі патронімы з падобнай канцоўкай?)

І тут паўстае той цікавы момант, які Вадзім падкрэслівае пры супастаўленні і сутыкненні літвінаў і жамойтаў, ужываючы паняцце "камплементарнасці / некамплементарнасці" пэўных этнасаў між сабою. Паколькі пытанне “кім былі першыя літвіны?” для мяне пакуль не вырашана, то сцвердзіць, што штосьці ў гэтым можа быць, лічу ўсё ж магчымым на наступнай падставе. Хоць праблема і некалькі цьмяная, але абсалютна незаангажаваныя мовазнаўцы сапраўды падзяляюць балтыйскія мовы на дзве падгрупы: усходнюю і заходнюю (а цьмяная праблема таму, што звесткі пра заходнебалтыйскія мовы вельмі скупыя). Прычым заходнебалтыйскія мовы (ці, інакш, мовы знешняга пояса) сапраўды бліжэйшыя да славянскіх (зведалі іх уплыў), чым усходнебалтыйскія (інакш, мовы ўнутранага пояса). Пры гэтым заходнебалтыйскія мовы – гэта якраз мовы сярод іншых тых плямёнаў, што жылі на тэрыторыі сучаснай Беларусі, у прыватнасці яцвягаў.

Так што неаднастайнасць розных балтамоўных супольнасцей (як у часы да ВКЛ, так і ў часы развіцця ВКЛ) сапраўды магла быць прычынай таго, што яны ў неаднолькавай ступені былі “падатлівымі” славянізацыі (і гэтак жа было!). Адпаведна ў адносінах да адных з іх можна казаць пра іх некаторую “камплементарнасць” у дачыненні да славян, у адносінах жа да іншых – наўрад ці. Адно што, гаворачы пра пэўную блізкасць у моўных адносінах заходніх балтаў да славян, нельга зводзіць беларускую мову (як славянскую ў сваёй аснове) да нейкай заходнебалтыйскай: розніца паміж імі істотная, балтыйскія мовы ёсць балтыйскія, славянскія ёсць славянскія. Што набліжае беларускую да балтыйскіх, то гэта балцкі субстрат у ёй (ні ў якім разе не літуанізмы-запазычанні, як некаторыя павярхоўныя мовазнаўцы пішуць у сваіх кніжках!!!): многія словы, некаторыя граматычныя формы, што захавалі з мовы сваіх продкаў-балтаў карэнныя жыхары ў асноўным заходняй часткі сучаснай Беларусі пры пераходзе на славянскую (беларускую) гаворку. Напрыклад, з гаворкі людзей з вёскі маёй бабулі я помню такое: пазыч грошай Стасюкей; дай малака катэй (за 25 км на поўдзень ад Гародні).

Аднак калі ў адносінах да яцвягаў і пад. - тых, хто жыў далей ад жамойтаў, на тэрыторыі сучаснай Беларусі, - разважанні пра іх “камплементарнасць” славянам быццам бы выглядаюць прымальнымі, то па меры набліжэння да няпэўнай мяжы з жамойтамі / аўкштайтамі ўжо цяжка зачапіцца за нейкія выразныя адзнакі, якія б паказвалі, што вось тут “камплементарнасць” прысутнічае, таму што гэта быў такі народ (племя), а тут наадварот. Бо пры ўстойлівым размежаванні падчас 16 ст., пра якое ў нас гаворка, Літвы і Жамойціі, літвінаў і жамойтаў мы бачым, што і сярод жамойтаў сустракаюцца патронімы на –овіч, што можа быць ускосным сведчаннем іх славянізацыі. І наадварот, той факт, што летувіскія гаворкі захаваліся аж да нашага часу на тэрыторыі, на якой лакалізуюць дзукаў (а яны аніяк не жамойты), падштурхоўвае да папярэдняй высновы – што славянізацыя балтаў (а славянізаваныя балты склалі, як мне ўяўляецца, значную частку сучаснага беларускага этнасу) – працэс, які не залежаў ад адных толькі паасобных фактараў (тыпу прыналежнасці насельніцтва пэўнай тэрыторыі да той ці іншай балтамоўнай этнічнай супольнасці), а гэта быў працэс, які адбываўся і ў немалой меры спантанна.

[timax]

Такім чынам, прозвішча, напрыклад, Багдановіч літаральна азначае "Багданаў сын".

Спасибо, очень познавательно. У наших соседей, фамилия Багдонас (Богдан), по всей видимости - есть "полное" distorsio и разбирается только по слогам.

[nedomanski]

Хорошое наблюдение пан nedomanski. Вопрос можно? когда и почему вышли из традиции?

skorynapiterski, выходзілі з традыцыі паступова. У праекцыі на канкрэтныя перыяды я не высвятляў, хаця цікава было б гэта зрабіць. Што да прычын, то перш за ўсё гэта, думаю, перамога хрысціянскай "глабалізацыі" над традыцыйна-патрыярхальна-местачковай стыхіяй (на жаль). Яксьці так.
У савецкі час, калі стала можна даваць імёны дзецям не па святцах, то, на яшчэ большы жаль, людзі не сталі старацца аднавіць штосьці з старых традыцый, а наадварот, яшчэ больш абмежаваліся, засяродзіўшыся на найбольш модных імёнах.
Ну а паколькі прозвішчы ў нашых продкаў узніклі ўсё ж адносна рана (у параўнанні, напрыклад, з расійцамі), то сякую-такую літвінскую стыхію яшчэ паспелі ў сабе зафіксаваць. Таму мы маем не толькі "стандартных" Федаровічаў ці Фёдаравых, як у расійцаў, а і ўсякіх Станулевічаў, Супрановічаў, Жвірко, Клунейкаў...

[nedomanski]

Спасибо, очень познавательно. У наших соседей, фамилия Багдонас (Богдан), по всей видимости - есть "полное" distorsio и разбирается только по слогам.

timax, яны робяць цалкам натуральна для сябе, абапіраючыся на так званыя рэгулярныя (заканамерныя ў суадносінах паміж пэўнымі роднаснымі мовамі) фанетычныя адпаведнасці. І нам няма сэнсу дакараць іх з гэтай прычыны. Хоць гледзячы з нашай калакольні нам, канешне, трошкі забаўна. А часам сваё беларуска-літвінскае ў такіх формах-пярэваратнях і разгледзець не так проста: ці кожны здагадаецца, што Кведаравічюс - гэта зыходнае Хведаровіч, а Буракявічюс - Буракевіч? Але паўтаруся: у іх свая фанетыка і марфалогія, і прозвішчы, як і звычайная лексіка, не могуць не быць аформлены ў адпаведнасці з імі.

[timax]

Напрыклад, з гаворкі людзей з вёскі маёй бабулі я помню такое: пазыч грошай Стасюкей; дай малака катэй (за 25 км на поўдзень ад Гародні).

Вельмi знаёма: дай паршукэй, возьмi у Шурiкэй, цi у Панасюкэй (таксама тыя ж месцiны, в. Лаша, С. Далiна, Лiцьвiнкi).

[timax]

Спасибо, очень познавательно. У наших соседей, фамилия Багдонас (Богдан), по всей видимости - есть "полное" distorsio и разбирается только по слогам.

timax, яны робяць цалкам натуральна для сябе, абапіраючыся на так званыя рэгулярныя (заканамерныя ў суадносінах паміж пэўнымі роднаснымі мовамі) фанетычныя адпаведнасці. І нам няма сэнсу дакараць іх з гэтай прычыны. Хоць гледзячы з нашай калакольні нам, канешне, трошкі забаўна. А часам сваё беларуска-літвінскае ў такіх формах-пярэваратнях і разгледзець не так проста: ці кожны здагадаецца, што Кведаравічюс - гэта зыходнае Хведаровіч, а Буракявічюс - Буракевіч? Але паўтаруся: у іх свая фанетыка і марфалогія, і прозвішчы, як і звычайная лексіка, не могуць не быць аформлены ў адпаведнасці з імі.

Пагаджуся з Вамі, але ўсё ж гучыць не натуральна, а сам носьбіт ператвараецца ў нейкую ідэалагічную ахвяру. Для мяне прозвішча Багдонас, гучыць як Бэг-да-нас.

[Istorik]

Напрыклад, з гаворкі людзей з вёскі маёй бабулі я помню такое: пазыч грошай Стасюкей; дай малака катэй (за 25 км на поўдзень ад Гародні).

Вельмi знаёма: дай паршукэй, возьмi у Шурiкэй, цi у Панасюкэй (таксама тыя ж месцiны, в. Лаша, С. Далiна, Лiцьвiнкi).

А это ребята остатки литовского языка на Белоруси: катэй - по литовски "katei" - кому, кошке,
паршукэй - "paršiukei" - свинушке, и так далее.
И ятьвяги тут непричем.

[Istorik]

а Буракявічюс - Буракевіч? Але паўтаруся: у іх свая фанетыка і марфалогія, і прозвішчы, як і звычайная лексіка, не могуць не быць аформлены ў адпаведнасці з імі.

Поправлю: не Буракявичюс, а Бурокявичюс - от слова Бурокас - свекла - по литовски. Вы ребята лутче литовский выучите, вам сразу все понятно станет

[nedomanski]

Istorik, за поправку насчет Бурокявичюса спасибо, но вот по поводу остального...

Бурокас - свекла - по литовски

Может, вы хотите сказать, что даже украинцы заимствовали из летувисского слово буряк? Это их слово. А в летувисском оно из беларусского, где р отвердело. Иначе в вашем языке оно бы осталось мягким.

А это ребята остатки литовского языка на Белоруси... И ятьвяги тут непричем.

Вы так говорите, как будто ятвяги - это славяне или какие-нибудь финны, а не братья ваши почти родные.

Вы ребята лутче литовский выучите, вам сразу все понятно станет

Ну вдруг я его выучил, и тогда мне непонятно, почему по-литовски

"katei" - кому, кошке

а не как по словарю - katinei. Вы на кота говорите katas, а не katinas? Что-то здесь получается, как с burokas, которое якобы летувисское слово. Одного мы с вами поля ягоды, Istorik (похоже, что вы не жемойт), только сейчас в упаковке различной оказались :)

[Media]

Katė- кому- katei.

[nedomanski]

Да, Istorik (простите, что увлекаюсь), вспомнил еще одно очень "литовское" слово: baravykas. А есть еще bulvė "картошка", bažnyčia и много других. Кажется, я их уже где-то слышал :)

[Istorik]

Да, Istorik (простите, что увлекаюсь), вспомнил еще одно очень "литовское" слово: baravykas. А есть еще bulvė "картошка", bažnyčia и много других. Кажется, я их уже где-то слышал

Я вижу вы литовский через google переводчик выучили

[Istorik]

Да, Istorik (простите, что увлекаюсь), вспомнил еще одно очень "литовское" слово: baravykas. А есть еще bulvė "картошка", bažnyčia и много других. Кажется, я их уже где-то слышал

Немножко увлекся тоже, но у нас есть и zanavykas и makavykas и vabalnykas и по старому: darbinykas, pulkaunykas и так далее.

Также есть burokas, burokėlis и даже runkelis - это тот самый буряк но для скота

А мне google говорит что bažnyčia это царква или касцел

[nedomanski]

Katė- кому- katei.

Спасибо, Media, помнил только katinas, о возможном существовании katė не подумал, к тому же с окончанием -ей (-эй) в дательном падеже в деревне моей бабушки употребляются исключительно существительные мужского рода, тогда как в вашем языке, наоборот, женского. Это тоже по-своему показательно.

Я вижу вы литовский через google переводчик выучили

Да нет, Istorik, у меня дома есть словарь с грамматическими таблицами, я его когда-то часто листал. Сейчас вот полез в антресоли, достал, вспомнил кое-что.

[nedomanski]

А мне google говорит что bažnyčia это царква или касцел

Istorik, в этом ничего страшного. Просто беларусское слово бажніца означает "полка с образами". Так бывает при заимствовании, что слова немножко меняют свои значения: либо сужают их, либо расширяют. Последнее явление как раз и произошло при заимствовании этого беларусского слова в ваш язык. А еще наши языки поразительно сходны в синтаксисе, причем не столько по конструкциям, общим для многих славянских языков или даже для беларусского с русским, а именно характерным для беларусского. Например, вы говорите dėkoju (kam) jums - белорусы говорят дзякую (каму) вам, тогда как русские - благодарю (кого) вас. Некоторые словосочетания у нас с вами совпадают дословно: ваше statyti nama и наше ставіць хату; ваше sapnuoti sapna и наше сніць сон. Таких параллелей очень много. Это говорит о том, что кто-то подражал кому-то в способе выражения мысли, а значит, для говоривших на одном языке был очень хорошо знаком другой язык, люди, таким образом, жили одной жизнью и практически являлись одним народом, жившим в окружении двух языков.